سرطان کلمه‌ای است که می‌تواند ترس را به دل هر کسی بیندازد اما آشنایی با آن اولین گام به سوی بهبودی است. در این مقاله از سایت دکتر پیام آزاده به دنیای سرطان متاستاتیک سفر می‌کنیم و از مکانیسم‌های متاستاز گرفته تا انواع رایج این سرطان را بررسی می‌کنیم.
سرطان متاستاتیک چیست؟
سرطان متاستاتیک نوع جدیدی از سرطان نیست و در عوض مرحله‌ای از سرطان در بدن است. سرطان فقط یک توده یا رشد در یک مکان نیست و یک بیماری موذی است که می‌تواند از جایی که شروع شده به سایر قسمت‌های بدن سرایت کند. وقتی سلول‌های سرطانی از تومور اصلی جدا می‌شوند می‌توانند از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی حرکت کنند تا در مناطق جدید مشغول به کار شوند. این فرایند متاستاز نامیده میشود.
همه سرطان‌ها متاستاز نمی‌دهند اما بسیاری از آنها پتانسیل این امر را دارند. اینکه سرطان گسترش یابد یا نه به عوامل مختلفی مانند نوع سرطان، محل شروع آن و میزان بزرگی آن بستگی دارد. به عنوان مثال برخی از سرطان‌ها بیشتر از سایرین در معرض گسترش هستند و تومورهای بزرگتر می‌توانند شانس بیشتری برای ریزش سلول‌هایی داشته باشند که می‌توانند متاستاز بدهند.
مکانیسم متاستاز
متاستاز یک رویداد واحد نیست بلکه مجموعه‌ای از مراحل است که سلول‌های سرطانی برای پخش شدن در سراسر بدن آن را انجام می‌دهند. سه متد اصلی برای متاستاز سلول‌های سرطانی وجود دارد که هر کدام مسیر و چالش‌های خاص خود را دارد. اول از همه روش تهاجم مستقیم را داریم. در این روش سلول‌های سرطان دیواره‌های زیستگاه اصلی خود را می‌شکنند و به مناطق اطراف می‌روند. این سلول‌ها به جای محصور ماندن در محل تومور اولیه به بافت و اندام‌های مجاور نفوذ کرده و زمینه را برای گسترش بیشتر فراهم می‌کنند.
در مرحله بعد مسیر جریان خون را داریم. تصور کنید سلول‌های سرطانی در حال حرکت در بزرگراه‌های بدن یا رگ‌های خونی هستند. آنها سفری را از طریق جریان خون آغاز می‌کنند تا به مقاصد دوری مانند کبد، ریه یا استخوان‌ها برسند. این روش به سلول‌های سرطانی اجازه می‌دهد تا در مناطق دوردستی پخش شوند اما آنها باید از مکانیسم‌های دفاعی بدن فرار کنند و از طریق شبکه پیچیده‌ای از رگ‌ها حرکت کنند تا به مقصد نهایی خود برسند.
در نهایت سیستم لنفاوی را به عنوان یک روش متاستاز داریم. سیستم لنفاوی مانند مجموعه‌ای از جاده‌ها و مسیرهای به هم پیوسته است که در سراسر بدن جریان دارند. سلول‌های سرطانی می‌توانند به این شبکه بپیوندند و به غدد لنفاوی نزدیک یا دور بروند. آنها می‌توانند از آنجا سفر خود را به سایر قسمت‌های بدن ادامه داده و بیماری را بسیار فراتر از محل اصلی خود گسترش دهند.
سرطان‌های رایجی که متاستاز می‌دهند
اکنون که آشنایی بیشتری از سرطان متاستاتیک داریم بررسی می‌کنیم که کدام انواع سرطان احتمال بیشتری برای این امر دارند. تقریباً همه انواع سرطان دارای پتانسیل متاستاز هستند اما برخی از آنها نسبت به سایرین رایج‌تر هستند:
این یکی از شناخته شده ترین انواع سرطان است که هم زنان و هم مردان را مبتلا می‌کند. سلول‌های سرطان پستان می‌توانند از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به اندام‌های دوردست مانند استخوان، کبد یا ریه‌ها برسند.
سرطان کولورکتال:
سرطان کولورکتال از روده بزرگ یا رکتوم شروع میشود و می‌تواند به غدد لنفاوی مجاور و همچنین اندام‌های دور مانند کبد و ریه‌ها متاستاز بدهد.
سرطان مری می‌تواند به غدد لنفاوی مجاور و مکان‌های دور مانند کبد، ریه و استخوان‌ها گسترش یابد.
سلول‌های سرطانی ریه تمایل به انتشار به مغز، استخوان، کبد و غدد فوق کلیوی دارند.
سرطان تخمدان اغلب به دیواره داخلی شکم (صفاق) و همچنین به نقاط دوردست مانند کبد و ریه متاستاز می‌دهد.
سرطان پروستات معمولاً به استخوان‌ها و به ویژه ستون فقرات، لگن و استخوان ران گسترش می‌یابد.
محل متاستاز
دیدیم که هر نوع سرطان ترجیحات خاص خود را برای انتشار دارد و اندام‌ها و بافت‌های خاصی در بدن بیشتر به مقصد سلول‌های متاستاتیک تبدیل می‌شوند. آشنایی با این مکان‌های متاستاز می‌تواند به پزشکان کمک کند تا شیوع بیماری را به طور مؤثرتری پیش‌بینی و تشخیص دهند:
غدد فوق کلیوی: این غدد کوچک که در بالای کلیه‌ها قرار دارند می‌توانند محل متاستاز مناسبی برای انواع مختلف سرطان از جمله سرطان ریه، پستان و کلیه باشند.
استخوان: متاستازهای استخوانی در سرطان‌هایی مانند سرطان پستان، پروستات، ریه و کلیه شایع هستند. تومورهای متاستاتیک در استخوان‌ها می‌توانند باعث درد، شکستگی و سایر عوارض شوند.
مغز: سرطان‌های خاصی از جمله سرطان ریه، پستان، ملانوم و کلیه تمایل به انتشار به مغز دارند. متاستازهای مغزی می‌توانند علائمی مانند سردرد، سرگیجه و تشنج ایجاد کنند.
کبد: متاستازهای کبدی می‌توانند در بسیاری از انواع سرطان از جمله سرطان روده بزرگ، پانکراس، پستان و ریه رخ دهند.
علائم سرطان متاستاتیک
سرطان متاستاتیک برخلاف علائم موضعی سرطان در مراحل اولیه می‌تواند طیفی از علائم را ایجاد کند که بسته به محل گسترش سرطان متفاوت است. در این بخش مقاله برخی از علائم کلی متاستاز و همچنین علائم خاص بر اساس محل تومورهای متاستاتیک آورده شده است:
خستگی شدید: احساس خستگی بیش از حد حتی پس از استراحت یکی از علائم شایع سرطان متاستاتیک است. این خستگی می‌تواند توان شما را بگیرد و بر فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد.
تعریق شبانه: تجربه تعریق شدید در طول خواب که به دمای اتاق یا فعالیت بدنی ارتباطی داشته باشد می‌تواند نشانه سرطان متاستاتیک، به ویژه در لنفوم و سایر بدخیمی‌های هماتولوژیک باشد.
کاهش وزن غیرقابل توضیح: کاهش وزن بدون تلاش، به خصوص اگر مقدار قابل توجهی باشد می‌تواند یک علامت خطر برای سرطان متاستاتیک باشد.
خب چه چیزی باعث متاستاز میشود؟ فرآیندی که منجر به سرطان متاستاتیک میشود پیچیده و شامل چندین مرحله است. در ادامه برخی از عواملی که می‌توانند به متاستاز کمک کنند آورده شده است:
سیستم ایمنی ضعیف: سیستم ایمنی ضعیف ممکن است برای شناسایی و از بین بردن سلول‌های سرطانی در گردش تقلا کند و به آنها اجازه می‌دهد تومورهای جدیدی را در نقاط دوردست ایجاد کنند.
هیپوکسی: سطوح پایین اکسیژن در ریزمحیط تومور که با نام هیپوکسی شناخته میشود می‌تواند ترشح عواملی را تحریک کند که حرکت و تهاجم سلول‌های سرطانی را افزایش می‌دهند.
اسیدوز لاکتیک: تجمع اسید لاکتیک در ریزمحیط تومور که با نام اسیدوز لاکتیک شناخته میشود می‌تواند بقای سلول‌های سرطانی و تهاجم انها را افزایش دهد.
اتوفاژی: اتوفاژی یک فرآیند سلولی درگیر در بازیافت اندامک‌ها و پروتئین‌های آسیب‌دیده بوده و می‌تواند بقای سلول‌های سرطانی و متاستاز را تحت شرایط خاصی افزایش دهد.
تشخیص سرطان متاستاتیک
تشخیص سرطان متاستاتیک اغلب شامل ترکیبی از بررسی تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی، تست‌های تصویربرداری و مطالعات آزمایشگاهی است. در این بخش مقاله روند تشخیص سرطان متاستاتیک و تست‌هایی که معمولاً برای شناسایی این بیماری استفاده می‌شوند را بررسی می‌کنیم:
تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی: تیم پزشکی با جمع‌آوری اطلاعات در مورد سابقه پزشکی بیمار از جمله هرگونه تشخیص یا درمان سرطان قبلی کار تشخیص سرطان متاستاتیک شروع می‌کند. یک معاینه فیزیکی کامل می‌تواند علائم متاستاز مانند بزرگ شدن غدد لنفاوی یا توده‌های غیر طبیعی را نشان دهد.
تست‌های تصویربرداری
- سی تی اسکن سی تی:
این تست تصویربرداری از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای ایجاد تصاویر دقیق از بدن استفاده می‌کند. سی تی اسکن می‌تواند ناهنجاری‌ها را در اندام، استخوان و بافت‌های نرم تشخیص دهد.
- اسکن MRI:
ام ار آی از آهنرباهای قدرتمند و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی از جمله مغز، نخاع و بافت‌های نرم استفاده می‌کند.
- اسکن PET:
اسکن PET تزریق مقدار کمی ردیاب رادیواکتیو به جریان خون است که توسط سلول‌های سرطانی جذب میشود. اسکن PET می‌تواند مناطق افزایش فعالیت متابولیک را شناسایی کرده و به شناسایی نواحی متاستاز کمک کند.
- بیوپسی:
بیوپسی برداشتن نمونه کوچکی از بافت از یک ضایعه مشکوک به متاستاتیک و بررسی آن زیر میکروسکوپ برای جستجوی سلول‌های سرطانی است. بیوپسی می‌تواند شواهد قطعی متاستاز را ارائه دهد و به تصمیم گیری در مورد درمان کمک کند.
درمان سرطان متاستاتیک
مدیریت سرطان متاستاتیک یک فرآیند پیچیده است که نیازمند یک رویکرد چند رشته‌ای شامل روش‌های درمانی مختلف است. هدف مدیریت این سرطان ممکن است همیشه درمانی نباشد و تمرکز تیم پزشکی به کنترل علائم، طولانی‌تر کردن بقا و بهبود کیفیت زندگی معطوف شود:
شیمی درمانی استفاده از داروهای قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد و تقسیم آنها است. این روش درمانی اغلب به عنوان یک درمان سیستمیک برای سرطان متاستاتیک استفاده میشود و سلول‌های سرطانی را در سراسر بدن هدف قرار می‌دهد.
هورمون درمانی معمولا برای درمان سرطان‌های حساس به هورمون مانند سرطان پستان و پروستات استفاده میشود. این روش درمانی با مسدود کردن تولید یا عملکرد هورمون‌هایی که باعث رشد سرطان می‌شوند عمل می‌کند. هورمون درمانی می‌تواند به کند کردن پیشرفت سرطان متاستاتیک و کاهش علائم آن کمک کند.
ایمونوتراپی:
ایمونوتراپی سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی و حمله به سلول‌های سرطانی مجهز می‌کند. این روش درمانی شامل طیف وسیعی از درمان‌ها مانند درمان با سلول‌های CAR-T و واکسن‌های سرطان است. ایمونوتراپی نتایج امیدوارکننده‌ای را در انواع خاصی از سرطان متاستاتیک به ویژه ملانوم، سرطان ریه و سرطان کلیه نشان داده است.
پرتودرمانی از پرتوهای پر انرژی برای کشتن سلول‌های سرطانی یا کوچک کردن تومورها استفاده می‌کند. می‌توان آن را به صورت خارجی (تابش پرتو خارجی) یا داخلی (براکی تراپی) استفاده کرد. پرتودرمانی اغلب برای کاهش علائم سرطان متاستاتیک مانند درد یا خونریزی و بهبود کیفیت زندگی استفاده میشود.
کلام آخر
در این مقاله دیدیم سرطان متاستاتیک دردسرهای زیادی را به خود به همراه دارد اما با دانش و آگاهی می‌توانیم با آن روبرو شویم. سرطان متاستاتیک می‌تواند مسیر زندگی فرد را تغییر دهد اما زندگی شما را خراب نمی کند. با تحقیقات مداوم، پیشرفت‌ها در درمان و حمایت بی‌وقفه، امید به آینده روشن‌تری برای مبتلایان به سرطان متاستاتیک وجود دارد.
منابع:
