آندوسکوپی ابزاری حیاتی در پزشکی مدرن بوده که به پزشکان اجازه میدهد تا با دقت قابل توجهی درون بدن انسان را بررسی کنند. آندوسکوپی از ابتدای قرن نوزدهم تا کاربردهای متنوع آن در تشخیص، درمان و آشنایی با بیماریهای مختلف انقلابی در مراقبتهای بهداشتی ایجاد کرده است. با این مقاله از سایت دکتر پیام آزاده همراه باشید تا با آندوسکوپی آشنا شوید و انواع مختلف و نقش آن در تشخیص و جراحی را بررسی کنیم.
اندوسکوپی چیست؟
آندوسکوپی نحوه مشاهده و درمان بیماریهای مختلف داخلی توسط پزشکان را متحول میکند. یک لوله باریک را تصور کنید که به آرامی وارد بدن شما میشود و به پزشکان اجازه میدهد تا اندامهایی مانند معده، روده یا حتی ریههای شما را از نزدیک بررسی کنند. این روش که به اندوسکوپی معروف است تصاویر دقیقی را ارائه میدهد و به تشخیص و درمان طیف وسیعی از مشکلات پزشکی کمک میکند. از بررسی علائم مرموز تا هدایت جراحی، اندوسکوپی نقش مهمی در مراقبتهای بهداشتی در سراسر جهان ایفا میکند.
انواع اندوسکوپی
آندوسکوپیها مانند کارآگاههای همه کاره هستند که میتوانند سیستمهای مختلف بدن انسان را کاوش کنند. انواع آندوسکوپی شامل موارد زیر است:
دستگاه گوارش:
سفری را از طریق دستگاه گوارش و از مری به معده، دوازدهه، روده کوچک، روده بزرگ (یا کولون)، مجرای صفراوی، راست روده و حتی مقعد تصور کنید. اندوسکوپی به پزشکان کمک میکند تا این اندامها را از نزدیک بررسی کرده و هر گونه ناهنجاری یا مشکل را شناسایی کنند.
دستگاه تنفسی:
آندوسکوپی فراتر از دستگاه گوارش هم کارایی دارد و میتواند به دستگاه تنفسی وارد شده، بینی را کاوش کنند و حتی از طریق برونکوسکوپی وارد دستگاه تنفسی تحتانی شوند.
گوش:
آندوسکوپی فقط برای روده و ریه نیست! اتوسکوپی به پزشکان اجازه میدهد تا مجرای گوش و پرده گوش را بررسی کرده و به تشخیص بیماریهای مرتبط با گوش کمک کنند.
دستگاه ادراری:
تا به حال به این فکر کرده اید که پزشکان چگونه سیستم ادراری را بررسی میکنند؟ آنها میتوانند از طریق سیستوسکوپی به مثانه و مجرای ادراری نگاه کنند و هر گونه مشکلی را تشخیص دهند.
دستگاه تناسلی زنان (ژینوسکوپی):
آندوسکوپیها دسترسی خود را به اندامهای تناسلی زنان از جمله دهانه رحم، رحم و لولههای فالوپ گسترش میدهند. روشهایی مانند کولپوسکوپی و هیستروسکوپی به تشخیص و درمان بیماریهای مؤثر بر این اندام کمک میکنند.
از طریق برشهای کوچک:
برخی از اندوسکوپیها برای دسترسی به اندامهای داخلی فقط به منافذ ریز مانند سوراخ کلید نیاز دارند. لاپاراسکوپی حفره شکمی یا لگنی را بررسی میکند و آرتروسکوپی به داخل مفصل میپردازد. برای اندامهای داخل قفسه سینه، توراکوسکوپی و مدیاستینوسکوپی مورد نیاز است.
آندوسکوپی کپسولی چیست؟
تصور کنید یک دوربین کوچک که بزرگتر از یک قرص ویتامین نیست در دستگاه گوارش شما حرکت میکند و هزاران تصویر را در طول مسیر میگیرد. این جادوی آندوسکوپی کپسولی است! این روش نوآورانه در اواسط دهه 1990 ظاهر شد و جایگزینی بی سیم برای اندوسکوپیهای سنتی ارائه کرد. در این روش یک دوربین که به خوبی در یک کپسول قرار دارد توسط بیمار بلعیده میشود.
همانطور که کپسول از سیستم گوارشی عبور میکند عکسهایی میگیرد که به دستگاهی که توسط بیمار استفاده میشود منتقل میشود. این مانند یک آلبوم عکس کوچک از روده شماست! اندوسکوپی کپسولی بر روی روده کوچک متمرکز میشود که برای تجسم با استفاده از روشهای مرسوم اندامی پیچیده است. این روش به ویژه در تشخیص بیماریهایی مانند بیماری کرون که یک اختلال التهابی مزمن روده بوده مفید است.
آندوسکوپی کپسولی برخلاف آندوسکوپیهای سنتی بدون محدودیت انجام نمیشود. این روش در تصویربرداری عالی است اما مشکلاتی مانند تجسم واضح و کنترل حرکت آن چالشهایی را ایجاد میکند. برای رفع این مشکل از تکنیکهای دستکاری مغناطیسی استفاده میشود.
آمادگی برای آندوسکوپی
قبل از شروع آندوسکوپی مقدماتی برای اطمینان از یک ویزیت بدون دردسر وجود دارد. اندوسکوپی معمولاً نیازی به بستری طولانی مدت در بیمارستان ندارد و در عرض یک ساعت کامل میشود. پزشک دستورالعملهای خاصی را برای آماده سازی ارائه میدهد که ممکن است شامل ناشتا بودن حدود 12 ساعت قبل از عمل باشد. این دستورالعملها میتوانند بر اساس نوع اندوسکوپی متفاوت باشند.
برای معاینه دستگاه گوارش، ممکن است لازم باشد شب قبل از ملین استفاده کنید تا مطمئن شوید که سیستم شما شفاف است. همه به دنبال کسب اطمینان از دید واضح برای ویزیت فردا هستند! بسیار مهم است که پزشک خود را در مورد هر گونه دارو یا مکملی که در حال حاضر مصرف میکنید و همچنین هر جراحی قبلی مطلع کنید. این اطلاعات به آنها کمک میکند تا آندوسکوپی را با نیازهای فردی شما تنظیم کرده و از هرگونه عارضه احتمالی جلوگیری کنند.
پروسه اندوسکوپی
حالا بیایید به قلب موضوع بپردازیم یعنی خود روش آندوسکوپی. سه دلیل اصلی برای انجام آندوسکوپی وجود دارد: بررسی، تایید تشخیص و درمان.
اگر علائمی مانند استفراغ، درد شکم، مشکل در بلع یا خونریزی گوارشی را تجربه میکنید، آندوسکوپی میتواند به کشف علت اصلی کمک کند. این روش برای اهداف تشخیصی میتوانند بیوپسی را انجام دهند که در آن نمونههای بافتی برای تایید یا رد بیماریهایی مانند سرطان جمع آوری میشود. در برخی موارد، اندوسکوپی فقط برای تشخیص نیست بلکه هدف درمانی نیز دارد! روشهایی مانند کوتریزاسیون (آببندی با گرما) عروق خونریزیدهنده یا برداشتن پولیپها را میتوان در طول آندوسکوپی انجام داد.
گاهی اوقات، اندوسکوپیها با تکنیکهای دیگری مانند اسکن اولتراسوند همکاری میکنند تا نگاه دقیق تری به نواحی صعب العبور داشته باشند این کار مثل اضافه کردن ابزار اضافی به کیت کارآگاهی پزشکان است! آندوسکوپهای مدرن اغلب مجهز به چراغهای ویژهای هستند که از تصویربرداری باند باریک استفاده میکنند. این چراغها به پزشکان کمک میکنند تا شرایط پیش سرطانی را راحتتر تشخیص دهند و از تشخیص و درمان زودهنگام اطمینان حاصل کنند.
آندوسکوپی معمولاً از 30 دقیقه تا دو ساعت متغیر است. اکثر افراد میتوانند همان روز به خانه برگردند اما در برخی موارد ممکن است نیاز به یک شب اقامت در بیمارستان داشته باشند. پزشکان برای اطمینان از راحتی بیمار در طول آندوسکوپی آرامبخش متوسطی را تجویز میکنند و بیمار را به خواب میبرند. در موارد نادر ممکن است به بیهوشی عمومی نیاز باشد.
هنگامی که بیمار در حالت آرامش یا بیهوشی قرار میگیرد پزشک آندوسکوپ را با دقت وارد بدن میکند تا زمانی که برای معاینه به ناحیه مورد نظر برسد. آنها اندامها یا ساختارهای مربوطه را بر روی صفحه نمایش میدهند و بهدقت هر گونه بینظمی را بررسی میکنند. در صورت لزوم نمونههای بافتی میتواند جمع آوری شده یا درمان مستقیماً از طریق آندوسکوپ انجام شود. پس از معاینه یا عمل، هر برش ایجاد شده در طول فرآیند با دقت بسته میشود.
کاربرد آندوسکوپ در جراحی
اندوسکوپی فقط برای تشخیص بیماری نیست بلکه در دنیای جراحی نیز خودش را نشان میدهد و جایگزینهای کمتر تهاجمی را برای جراحیهای سنتی ارائه میدهد. تصور کنید که به لطف شگفتیهای جراحی لاپاراسکوپی فقط با یک برش کوچک تحت عمل جراحی قرار میگیرید. این آندوسکوپ اصلاح شده که به عنوان لاپاراسکوپ شناخته میشود جراحیهایی مانند برداشتن کیسه صفرا، هیسترکتومی و پروستاتکتومی را متحول کرده است.
جراحی لاپاراسکوپی در مقایسه با روشهای جراحی استاندارد مزایای متعددی دارد. بیماران در حین و بعد از عمل از دست دادن خون کمتری را تجربه میکنند و زمان بهبودی آنها به طور قابل توجهی کوتاهتر است. آندوسکوپی فقط به برداشتن اندامها محدود نمی شود و میتواند عملهای کوچکتری مانند بستن لولههای فالوپ یا برداشتن تومورهای کوچک از سیستم گوارشی یا ریهها را انجام دهد.
خطرات و عوارض جانبی اندوسکوپی
آندوسکوپی به طور کلی ایمن در نظر گرفته میشود اما مانند هر روش پزشکی خطرات خاصی را به همراه دارد. یکی از خطرات بالقوه آرامبخش بیش از حد است، اگرچه همیشه برای هر اندوسکوپی ضروری نیست. ممکن است بعد از عمل مقداری نفخ یا گرفتگی خفیف را تجربه کنید اما این علائم معمولاً به سرعت فروکش میکنند. اگر آندوسکوپی گلویی انجام دادید ممکن است متوجه بی حسی موقت شوید که نتیجه بی حسی موضعی استفاده شده در طول عمل است.
عفونت یک خطر دیگر است اما عفونتها معمولا جزئی بوده و با آنتی بیوتیک قابل درمان هستند. درد مداوم در ناحیه آندوسکوپی یا علائمی مانند مدفوع تیره رنگ، تنگی نفس، درد شدید شکم، درد قفسه سینه یا استفراغ خون باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود. این امر نادر است اما ممکن است عوارض جدی مانند سوراخ شدن یا پارگی دیواره معده یا مری، خونریزی داخلی یا عوارض مربوط به بیماری قبلی رخ دهد. ضروری است که هوشیار باشید و هر گونه علائم مربوط را به سرعت گزارش کنید.
ریکاوری آندوسکوپی
برای عملهایی مانند اندوسکوپی فوقانی که در آن قسمت فوقانی دستگاه گوارش مورد بررسی قرار میگیرد حدود یک ساعت بعد با از بین رفتن اثرات آرامبخش تحت نظر خواهید بود. بهتر است تا پایان روز از کار یا رانندگی خودداری کنید زیرا داروهای آرامبخشی که در طول عمل استفاده میشود میتواند بر تواناییهای شناختی شما تأثیر بگذارد.
ممکن است بعد از عمل مقداری درد، نفخ یا گلودرد را تجربه کنید اما این علائم معمولاً به سرعت برطرف میشوند. اگر در طول بهبودی خود نگرانی دارید یا متوجه علائم غیرعادی شدید در تماس با پزشک خود تردید نکنید. سلامتی شما اولویت اصلی آنهاست.
کلام آخر
در این مقاله دیدیم آندوسکوپی فقط یک روش پزشکی نیست بلکه یک ابزار قابل توجه است که روش تشخیص، درمان و آشنایی با بیماریهای مختلف را تغییر داده است. با پیشرفت تکنولوژی و تکنیکهای پزشکی، بدون شک اندوسکوپی در حوزه پزشکی باقی خواهد ماند و به بیماران بی شماری در سراسر جهان کمک میکند.
منابع: