ید درمانی در سرطان: راهنمای جامع برای بیماران

ید درمانی یکی از روش‌های مهم و مؤثر در درمان برخی انواع سرطان، به‌ویژه سرطان تیروئید است. این روش از ید رادیواکتیو (I-131) برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. ید رادیواکتیو مستقیماً توسط سلول‌های تیروئیدی جذب می‌شود و با تابش اشعه، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد، در حالی که سایر بافت‌های بدن کمترین آسیب را می‌بینند.

در این مقاله از سایت دکتر پیام آزاده، به بررسی مکانیسم اثر ید درمانی، کاربردهای آن در سرطان، مراحل انجام، عوارض، مراقبت‌های پس از درمان، تأثیر آن بر باروری و مقایسه با سایر روش‌های درمانی سرطان تیروئید می‌پردازیم.

ید درمانی چیست و چگونه در درمان سرطان استفاده می‌شود؟

ید درمانی (Radioactive Iodine Therapy – RAI) یک روش درمانی است که در آن از ید رادیواکتیو (I-131) برای از بین بردن سلول‌های باقی‌مانده تیروئید یا سلول‌های سرطانی تیروئیدی استفاده می‌شود.

موارد استفاده از ید درمانی

✅ درمان سرطان تیروئید پس از جراحی تیروئیدکتومی
✅ کنترل متاستازهای ناشی از سرطان تیروئید (در صورت گسترش سلول‌های تیروئیدی در سایر نقاط بدن)
✅ درمان پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم) در بیماران مبتلا به بیماری گریوز

به نقل از سایت Cancer Research UK، ید رادیواکتیو (I-131) نوعی درمان رادیواکتیو برای سرطان تیروئید است. این روش شامل مصرف کپسول یا نوشیدنی حاوی ید رادیواکتیو است که توسط سلول‌های سرطانی تیروئید جذب می‌شود و سپس با تابش، این سلول‌ها را از بین می‌برد. این درمان به‌صورت هدفمند عمل می‌کند و تأثیر کمی بر سلول‌های سالم بدن دارد.

چرا ید درمانی مؤثر است؟

✔ سلول‌های تیروئیدی به‌طور طبیعی ید را جذب می‌کنند، بنابراین ید رادیواکتیو می‌تواند مستقیماً روی این سلول‌ها اثر بگذارد و بدون آسیب رساندن به سایر بافت‌ها، آن‌ها را از بین ببرد.
✔ درمان هدفمند و مؤثر برای سرطان تیروئید است و در بیشتر موارد، بیماران را از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی بی‌نیاز می‌کند.

مکانیسم اثر ید رادیواکتیو در از بین بردن سلول‌های سرطانی

چگونه ید رادیواکتیو کار می‌کند؟

1️⃣ جذب ید توسط سلول‌های تیروئیدی: سلول‌های تیروئیدی (چه سالم و چه سرطانی) ید را جذب می‌کنند.
2️⃣ تابش اشعه بتا و گاما: ید رادیواکتیو I-131 پس از ورود به سلول‌های تیروئیدی، تابش بتا منتشر می‌کند که باعث تخریب DNA سلول‌های سرطانی و مرگ آن‌ها می‌شود.
3️⃣ کاهش خطر بازگشت سرطان: با از بین بردن سلول‌های تیروئیدی باقیمانده، احتمال عود سرطان کاهش می‌یابد.

📌 نکته: سلول‌های سایر اعضای بدن ید را جذب نمی‌کنند، بنابراین این روش کمترین آسیب را به سایر اندام‌ها وارد می‌کند.

کاربردهای ید درمانی در سرطان تیروئید: چه زمانی توصیه می‌شود؟

چه بیمارانی به ید درمانی نیاز دارند؟

✅ بیمارانی که جراحی تیروئید انجام داده‌اند و بخشی از سلول‌های تیروئید باقی مانده است.
✅ بیمارانی که سرطان تیروئید به سایر نقاط بدن متاستاز داده است.
✅ بیمارانی که سرطان تیروئید آن‌ها احتمال بازگشت بالایی دارد.

در چه مواردی ید درمانی توصیه نمی‌شود؟

❌ سرطان‌های تیروئیدی که ید را جذب نمی‌کنند (مانند کارسینوم آناپلاستیک تیروئید)
❌ سرطان تیروئید پاپیلاری کوچک و محدود که نیاز به ید درمانی ندارد.
❌ زنان باردار و شیرده (زیرا ید رادیواکتیو می‌تواند روی جنین اثر بگذارد.)

مراحل انجام ید درمانی: از آمادگی تا پیگیری‌های پس از درمان

1. آمادگی قبل از ید درمانی

🔹 رژیم غذایی کم ید: 1 تا 2 هفته قبل از درمان، بیمار باید از مصرف غذاهای حاوی ید (مانند نمک یددار، غذاهای دریایی و لبنیات) پرهیز کند.
🔹 قطع مصرف داروهای تیروئیدی: داروهایی مانند لووتیروکسین باید قبل از درمان قطع شوند تا سطح هورمون TSH افزایش یابد.
🔹 آزمایش‌های تصویربرداری: برای بررسی میزان جذب ید توسط بافت‌های بدن.

2. نحوه دریافت ید رادیواکتیو

✔ به‌صورت کپسول خوراکی یا مایع مصرف می‌شود.
✔ بیمار باید در یک اتاق ایزوله بستری شود تا از انتشار اشعه به دیگران جلوگیری شود.

3. مراقبت‌های بعد از ید درمانی

✔ نوشیدن مایعات زیاد برای دفع سریع‌تر ید از بدن
✔ رعایت فاصله از دیگران به‌ویژه زنان باردار و کودکان برای چند روز

عوارض جانبی ید درمانی و راه‌های مدیریت آن‌ها

📌 عوارض شایع:
🔴 خشکی دهان و تغییر حس چشایی
🔴 درد در ناحیه گردن و تیروئید
🔴 تهوع و ناراحتی گوارشی

📌 راهکارهای کاهش عوارض:
✅ نوشیدن مایعات فراوان برای دفع سریع‌تر ید
✅ مصرف آب‌نبات‌های ترش برای تحریک غدد بزاقی
✅ مصرف غذاهای نرم و سرد در صورت گلودرد

تأثیر ید درمانی بر باروری و بارداری: نکاتی که باید بدانید

ید درمانی با ید رادیواکتیو (I-131) یکی از روش‌های مؤثر برای درمان سرطان تیروئید و پرکاری تیروئید است. بااین‌حال، این روش می‌تواند بر باروری و بارداری تأثیر بگذارد، بنابراین بیماران باید قبل از درمان، نکات مهمی را در نظر بگیرند.

در ادامه، به بررسی تأثیرات ید درمانی بر باروری در زنان و مردان، اقدامات احتیاطی، و توصیه‌های لازم برای بارداری پس از درمان می‌پردازیم.

1. آیا ید درمانی بر باروری زنان تأثیر می‌گذارد؟

🔹 به‌طورکلی، ید درمانی تأثیر دائمی بر باروری زنان ندارد، اما ممکن است باعث اختلالات موقتی شود.
🔹 پس از دریافت ید رادیواکتیو، عملکرد تیروئید دچار تغییراتی می‌شود که می‌تواند بر چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری تأثیر بگذارد.
🔹 برخی زنان ممکن است اختلال در قاعدگی یا قطع موقت آن را برای چند ماه پس از درمان تجربه کنند.
🔹 عملکرد تخمدان‌ها در برابر ید درمانی حساس‌تر از سایر بافت‌های بدن نیست، اما دوزهای بالای ید ممکن است باعث کاهش موقتی عملکرد تخمدان‌ها شود.
🔹 در زنان جوان‌تر، احتمال بازگشت عملکرد طبیعی تخمدان‌ها بیشتر است.

2. آیا ید درمانی بر باروری مردان تأثیر دارد؟

🔹 ید درمانی ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم و کاهش کیفیت آن در مردان شود، اما این اثر معمولاً موقتی است.
🔹 در برخی موارد، به‌ویژه پس از دوزهای بالای ید رادیواکتیو، ممکن است کاهش دائمی تعداد اسپرم یا ناباروری دائمی رخ دهد.
🔹 برخی تحقیقات نشان داده‌اند که در مردانی که دوزهای بالا (بیش از 400 میلی‌کوری) ید رادیواکتیو دریافت کرده‌اند، عملکرد اسپرم ممکن است کاهش یابد.
🔹 توصیه می‌شود که مردانی که قصد فرزندآوری دارند، قبل از ید درمانی، اسپرم خود را در بانک اسپرم ذخیره کنند.

چه مدت پس از ید درمانی می‌توان برای بارداری اقدام کرد؟

📌 برای زنان:
✅ بارداری حداقل تا 6 تا 12 ماه پس از ید درمانی توصیه نمی‌شود.
✅ این تأخیر به بدن زمان کافی می‌دهد تا از تشعشعات پاک شود و سطح هورمون‌های تیروئید تثبیت شود.
✅ اگر بارداری زودتر از این بازه اتفاق بیفتد، ممکن است جنین در معرض اشعه باقی‌مانده قرار بگیرد.
✅ همچنین، پزشک ممکن است قبل از بارداری، عملکرد تیروئید و سطح هورمون‌های TSH و T4 را بررسی کند.

📌 برای مردان:
✅ توصیه می‌شود که مردان حداقل تا 3 تا 6 ماه پس از ید درمانی از اقدام برای بارداری خودداری کنند.
✅ این مدت زمان برای بازسازی و بهبود کیفیت اسپرم کافی است.

چرا ید درمانی در دوران بارداری ممنوع است؟

🔴 زنان باردار نباید تحت ید درمانی قرار بگیرند، زیرا ید رادیواکتیو می‌تواند از طریق جفت به جنین منتقل شود و رشد تیروئید جنین را مختل کند.

🔹 تیروئید جنین از هفته دهم بارداری شروع به فعالیت می‌کند و اگر در این دوران در معرض ید رادیواکتیو قرار بگیرد، ممکن است منجر به کم‌کاری تیروئید مادرزادی در نوزاد شود.

🔹 در صورتی که زنی قبل از تشخیص بارداری، ید درمانی دریافت کرده باشد، باید با پزشک خود مشورت کند و سونوگرافی دقیق برای بررسی وضعیت تیروئید جنین انجام دهد.

مقایسه ید درمانی با سایر روش‌های درمانی سرطان تیروئید

سرطان تیروئید بسته به نوع، مرحله بیماری و ویژگی‌های بیمار با روش‌های مختلفی درمان می‌شود. ید درمانی با ید رادیواکتیو (I-131) یکی از روش‌های مؤثر برای از بین بردن سلول‌های باقی‌مانده تیروئید یا متاستازهای تیروئیدی است. اما این روش در همه بیماران استفاده نمی‌شود و گزینه‌های دیگری مانند جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، و درمان‌های هدفمند نیز برای کنترل سرطان تیروئید وجود دارند.

نقش رژیم غذایی کم ید قبل از ید درمانی: چرا و چگونه؟

برای اینکه این درمان بیشترین اثربخشی را داشته باشد، باید مطمئن شد که سلول‌های تیروئیدی، ید رادیواکتیو را تا حد ممکن جذب کنند.

🔹 اگر بدن از قبل مقدار زیادی ید طبیعی دریافت کرده باشد، سلول‌های تیروئیدی ممکن است ید رادیواکتیو کمتری جذب کنند، در نتیجه تأثیر درمان کاهش می‌یابد.

🔹 با پیروی از رژیم کم ید، ذخایر ید در بدن کاهش می‌یابد و سلول‌های تیروئید “گرسنه” ید می‌شوند، بنابراین هنگام دریافت ید رادیواکتیو، آن را به مقدار بیشتری جذب کرده و درمان مؤثرتر خواهد بود.

غذاهایی که باید از آن‌ها پرهیز کنید (غذاهای پر ید)

❌ لبنیات و محصولات مرتبط:
🚫 شیر، پنیر، ماست، بستنی، کره، دوغ

❌ غذاهای دریایی:
🚫 ماهی، میگو، صدف، جلبک دریایی، مکمل‌های روغن ماهی

❌ نمک یددار و محصولات تهیه‌شده با آن:
🚫 انواع نان، بیسکویت، کیک و غذاهای آماده‌ای که ممکن است با نمک یددار تهیه شده باشند

❌ تخم‌مرغ (به‌ویژه زرده)
🚫 زرده تخم‌مرغ سرشار از ید است، اما سفیده تخم‌مرغ مجاز است.

❌ گوشت‌های فرآوری‌شده و فست‌فودها
🚫 همبرگر آماده، سوسیس، کالباس، غذاهای کنسروی و سس‌ها که ممکن است حاوی ید پنهان باشند.

❌ برخی داروها و مکمل‌ها
🚫 مکمل‌های مولتی‌ویتامین که حاوی ید هستند
🚫 شربت‌های ضدسرفه و برخی داروهای قلبی که ممکن است ید داشته باشند

غذاهای مجاز در رژیم کم ید

✅ گوشت و مرغ تازه (بدون نمک یا افزودنی‌های یددار)
✅ سبزیجات تازه (به‌جز برخی سبزیجات مانند اسفناج که مقدار کمی ید دارند)
✅ میوه‌های تازه و خشک‌شده
✅ برنج، ماکارونی و نان خانگی بدون نمک یددار
✅ سفیده تخم‌مرغ (بدون زرده)
✅ روغن‌های گیاهی (روغن زیتون، کنجد، آفتابگردان)
✅ مغزها و دانه‌های بدون نمک

پرسش‌های متداول درباره ید درمانی

کلام آخر

ید درمانی یکی از روش‌های مؤثر و کم‌تهاجمی در درمان سرطان تیروئید است که با استفاده از ید رادیواکتیو، سلول‌های باقی‌مانده تیروئید را هدف قرار داده و خطر عود بیماری را کاهش می‌دهد. رعایت توصیه‌های پزشکی، از جمله پیروی از رژیم غذایی کم ید، مراقبت‌های پس از درمان و بررسی‌های دوره‌ای، تأثیر این روش را به حداکثر می‌رساند.

در سایت دکتر پیام آزاده، همواره تلاش می‌کنیم تا اطلاعات علمی و دقیق را به زبانی ساده و قابل‌فهم در اختیار بیماران قرار دهیم. اگر شما یا یکی از عزیزانتان تحت ید درمانی قرار دارید، نگران نباشید؛ این روش در بسیاری از موارد نتایج بسیار خوبی به همراه داشته است.